પૃથ્વીનું વાતાવરણ પાછલા ઘણા વર્ષોથી બદલાતું જોવા મળી રહ્યું છે. તો મિત્રો આજની આ મહત્વની પોસ્ટમાં વાતાવરણ અને હવામાન આ બંને પરિસ્થિતિ વચ્ચે શું ડિફરન્સ જોવા મળે છે? એ અંગેની વાત કરશું. જેથી હવામાન અને વાતાવરણ આ બંને શબ્દની વ્યાખ્યા તમને સરળતાથી સમજાઈ જશે.
ગુજરાતમાં જ્યારે જ્યારે ચોમાસાનું આગમન થાય છે. ત્યારે ત્યારે મોટેભાગે હવામાન શબ્દ સાંભળવા મળતો હોય છે, કે આજનું હવામાન કેવું રહેશે આવતીકાલનું હવામાન કેવું રહેશે? મિત્રો હવામાનની આ કઈ પરિસ્થિતિ છે? કે ચોમાસું દરમિયાન આપણે વાતાવરણ શબ્દને બદલે હવામાન શબ્દ અવાર નવાર સાંભળીએ છીએ.
વાતાવરણ
પહેલા આપણે વાતાવરણ એટલે શું? એ અંગેની માહિતી મેળવીએ. મિત્રો વાતાવરણ એ હવામાનની લાંબા ગાળાની પરિસ્થિતિ ગણાય છે. એટલે પૃથ્વી સપાટી પર વાતાવરણ દર 30 કે 35 વર્ષે બદલાતું હોય છે. એટલે જ હવામાનની લાંબા ગાળાની પરિસ્થિતિ એટલે જ વાતાવરણ જેને આપણે આબોહવા તરીકે પણ ઓળખીએ છીએ.
વધુ દાખલા તરીકે એક ઉદાહરણ લઈને સમજીએ તો પૃથ્વી સપાટીનું છેલ્લા 20 થી 30 વર્ષ દરમિયાન તાપમાન વધી રહ્યું છે. પહેલા મોટે ભાગે બધા દેશોમાં જે તાપમાનનો પારો જોવા મળી રહ્યો હતો તેના કરતાં પાછલા 20 થી 25 વર્ષ દરમિયાન ગરમીનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. મિત્રો આજે ગરમીનું પ્રમાણ વધ્યું છે તે ખૂબ જ લાંબા ગાળાના વર્ષો દરમિયાન વધ્યું છે.
એટલે જ મિત્રો હવામાનની આ લાંબા ગાળાની પરિસ્થિતિને વાતાવરણ કહેવાય. જેને અંગ્રેજીમાં આપણે ક્લાઈમેટ કહીએ છીએ તો, ગુજરાતીમાં અમુક અમુક વખતે આબોહવાના નામથી પણ વર્ણન કરીએ છીએ.
મિત્રો દર 30 કે 35 વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન હવામાનની પરિસ્થિતિમાં જે ફેરફાર જોવા મળે છે, તેને વાતાવરણ કહેવામાં આવે છે. એટલે જ વાતાવરણ દરરોજ બદલાતું નથી. વાતાવરણ એ હવામાનની લાંબા ગાળાની બદલવાની સ્થિતિ ગણાય.
હવામાન વ્યાખ્યા
જ્યારે હવામાનની ટૂંકા ગાળાની પરિસ્થિતિમાં જે ફેરફાર જોવા મળે છે તેને આપણે હવામાન કહીએ છીએ. કેમ કે પૃથ્વી સપાટી પરના જે તે પ્રદેશનું હવામાન દર 2 થી 3 કલાકે પણ બદલાતું જોવા મળે છે. ટૂંકા ગાળાની સ્થિતિમાં જે હવામાનમાં ફેરફાર જોવા મળે છે, તેને આપણે હવામાન તરીકે ઓળખીએ છીએ.
ભારત દેશ અંગેનો વિચાર કરીએ તો મિત્રો ભારતના બધા જ રાજ્યોનું હવામાન એકસરખું જોવા મળતું નથી. જેનું મુખ્ય રીઝન એ જ છે કે, હવામાન દર કલાકે પણ બદલાતું જોવા મળે છે. જ્યારે ભારત દેશનું વાતાવરણ જે તે સમયે એક જ રૂપે જોવા મળતું હોય છે. જેમકે શિયાળો ચાલતો હોય ત્યારે દેશના મોટાભાગના વિસ્તારોમાં ઠંડીનું પ્રભુત્વ જોવા મળતું હોય છે. કેમકે આ ભારતનું વાતાવરણ ગણી શકાય.
મિત્રો એક ઉદાહરણ લઈને આ વાતને વ્યવસ્થિત રીતે સમજીએ. ધારો કે બેંગ્લોરનું તાપમાન 25 ડિગ્રી સેલ્સિયસ જે સમયે જોવા મળતું હોય છે, એ જ સમયગાળા દરમિયાન જમ્મુનું તાપમાન 6 ડિગ્રી જોવા મળતું હોય છે. એક જ સમયે આ બંને હવામાનની પરિસ્થિતિ અલગ અલગ જોવા મળે છે.
એટલે જ આ પરિસ્થિતિને આપણે હવામાન તરીકે ઓળખીએ છીએ. કેમકે હવામાન એ દરેક સ્થળનું અલગ અલગ જોવા મળતું હોય છે કેમકે આ પરિસ્થિતિ એ ટૂંકા ગાળાની પરિસ્થિતિ ગણાય. ટૂંકા ગાળામાં તથા ફેરફારોની અવસ્થાને હવામાન કહેવામાં આવે છે.
હવામાન આગાહી
મિત્રો એટલે જ આપણે હવામાન અંગે આગાહી સાંભળતા હોઈએ છીએ પરંતુ વાતાવરણની આગાહી આપણે ક્યારેય સાંભળતા નથી. વિશ્વના દરેક પ્રદેશોનું હવામાન દર 3 થી 6 કલાક દરમિયાન બદલાતું હોય છે.
તેનાથી વિરુદ્ધ વાતાવરણ ટૂંકા ગાળાના સમયમાં બદલાતું નથી. એટલે જ વાતાવરણ એ લાંબા ગાળાની પરિસ્થિતિ ગણાય છે. શિયાળો ઉનાળો અને ચોમાસું આ ઋતુ ભારતનું એક વાતાવરણના આધારે ગણી શકાય.
કેમ કે સમય મુજબ શિયાળાનું આગમન થાય છે. સમય મુજબ ઉનાળાનું આગમન થાય છે. અને સમય મુજબ ચોમાસાનું આગમન થાય છે. આ ચક્ર વર્ષોથી ચાલ્યું આવે છે. એટલે જ હવામાનની લાંબાગાળાની સ્થિતિને વાતાવરણ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી પૃથ્વીનું વાતાવરણ સતત બદલાઈ રહ્યું છે. ઉત્તર ધ્રુવમાં જામેલા બરફના થર હવે ધીરે ધીરે ઓગળી રહ્યા છે. તો વિશ્વના વિવિધ મહાસાગરની સપાટી ધીરે ધીરે ઊંચી આવી રહી છે. તો બીજી તરફ વિશ્વના મોટાભાગના દેશોનું તાપમાન ધીરે ધીરે વધી રહ્યું છે. કારણ કે આ વધઘટ એ લાંબા ગાળાની સ્થિતિમાં ધીરે ધીરે થતી જોવા મળતી હોય છે. એટલે જ આ સ્થિતિને વાતાવરણ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
મિત્રો ઉપર જણાવવામાં આવેલી વાત મુજબ તમે હવામાન અને વાતાવરણનો ભેદ તમે સમજી ગયા હશો. પાછલા વર્ષોમાં પૃથ્વી સપાટી પરના વાતાવરણમાં કેટલો ફેરફાર જોવા મળ્યો છે? એ અંતર્ગત નવી માહિતી આપણે નવી પોસ્ટના માધ્યમથી રજુ કરશું. જે તમને સામાન્ય જ્ઞાન મેળવવામાં ખૂબ જ ઉપયોગી બનશે.
તો મિત્રો આવી હવામાનની નવી નવી માહિતી મેળવવા માટે અમારી વેબસાઈટ Weather Tv સાથે ખાસ જોડાયેલા રહેજો. જેથી હવામાન અંતર્ગત નવી નવી અપડેટ તમને રેગ્યુલર રીતે મળતી રહે. બધા જ મિત્રો નો ખુબ ખુબ આભાર.