મિત્રો સમગ્ર વિશ્વના દરેક મહાસાગર હવામાન અંગે અલગ અલગ વલણ ધરાવતા હોય છે. તો આજની આ મહત્વની પોસ્ટમાં વિશ્વના દરેક મહાસાગર નું હવામાન કેવું વર્ષ દરમિયાન જોવા મળે છે? એ અંગેની વાત કરશું.
પ્રથમ તો મિત્રો હિંદ મહાસાગર ની વાત કરીએ તો, હિંદ મહાસાગર પણ ખૂબ જ મોટો મહાસાગર છે. હિંદ મહાસાગર વિષુવવૃત ઉપર પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જ્યારે હિંદ મહાસાગર સમશીતોષ્ણ કટિબંધમાં પણ ફેલાયેલો છે. તો વિષુવવૃતથી દક્ષિણે પણ હિંદ મહાસાગર નું અસ્તિત્વ પણ જોવા મળે છે. ટૂંકમાં મિત્રો હિંદ મહાસાગરની દેરેક દિશામાં હવામાન અલગ અલગ જોવા મળે છે.
હિંદ મહાસાગરના 2 ભાગલા પાડવામાં આવ્યા છે. એક ઉત્તરીય હિંદ મહાસાગર અને એક દક્ષિણીય હિંદ મહાસાગર. જેને આપણે નોર્થ ઇન્ડિયન ઓશન તેમજ સાઉથ ઇન્ડિયન ઓશનના નામથી પણ ઓળખીએ છીએ. મિત્રો આ બંને ભાગમાં હવામાનમાં ખૂબ મોટી વિષમતા જોવા મળે છે.
મિત્રો નોર્થ ઇન્ડિયન મહાસાગરનું હવામાન મોસમી પ્રકારની પેર્ટન ધરાવતા હવામાનની ગણનામાં આવે છે. નોર્થ ઇન્ડિયન ઓશન મહાસાગર એટલે કે ઉત્તરીય હિંદ મહાસાગરમાં પણ બે અલગ અલગ સમુદ્રનું વિભાજન થાય છે. જેમાં ઉત્તર પશ્ચિમનો ભાગ અરબ સાગર તરીકે ઓળખાય છે. જ્યારે ઉત્તર પૂર્વનો ભાગ બંગાળની ખાડી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
સાઉથ એશિયા ખંડના વિસ્તારોમાં એટલે કે જ્યારે ચોમાસું સિઝનનો પ્રારંભ થાય છે. ત્યારે મુખ્યત્વે આ બંને સાગરની એક્ટિવિટીના કારણે સાઉથ વેસ્ટ મોન્સૂનનું ઉદગમ થાય છે. જોકે આ ચોમાસું એક્ટિવિટીને પ્રેરિત કરતા પવનો વેસ્ટ પેસિફિક મહાસાગરથી સફર કરી અને હિન્દ મહાસાગરમાં એન્ટ્રી કરીને વરસાદી હવામાન બનાવે છે. જોકે આ બાબતે આપણે એક નવી પોસ્ટમાં ચર્ચા કરશું.
મહાસાગર અને હવામાન
ટૂંકમાં મિત્રો હિંદ મહાસાગરમાં બે ભાગ જોવા મળે છે. ઉત્તર હિંદ મહાસાગર અને દક્ષિણ હિંદ મહાસાગર. દક્ષિણ હિંદ મહાસાગર અંગેની થોડીક હવામાનની પેટર્નની વાત કરીએ તો, મિત્રો દક્ષિણ હિન્દ મહાસાગરમાં બનતા વાવાઝોડા દક્ષિણ ધ્રુવ તરફ ગતિ કરે છે. દક્ષિણ હિંદ મહાસાગરના સમુદ્ર જળ સપાટીનું તાપમાન ઉત્તર હિંદ મહાસાગરના જળ સપાટીના તાપમાન કરતાં ખૂબ જ નીચું જોવા મળતું હોય છે.
હવે મિત્રો પેસિફિક મહાસાગરની વાત કરીએ તો, પેસિફિક મહાસાગર એ વિશ્વનો સૌથી મોટો મહાસાગર છે. આ મહાસાગરમાં પણ હવામાનમાં વૈવિધ્યતા ખૂબ જ વધુ પડતી જોવા મળે છે. વિશ્વમાં વર્ષ દરમિયાન જે તે સમયે વાવાઝોડા બનતા હોય છે, તેમાં મુખ્ય સિંહ ફાળો પેસિફિક મહાસાગરનો હોય છે. એટલે કે પેસિફિક મહાસાગરમાં વાવાઝોડા અવારનવાર બનવા એ એક ખૂબ જ સામાન્ય બાબત ગણાય છે.
પેસિફિક સમુદ્રનું હવામાન
પશ્ચિમ પેસિફિક મહાસાગરની વાત કરીએ તો, આ મહાસાગરને વાવાઝોડા બનવા માટેનું હબ ગણી શકાય. કેમ કે વેસ્ટ પેસિફિક સમુદ્રમાં અવારનવાર વાવાઝોડા બને છે. અને આ વાવાઝોડાની ગતિ મુખ્યત્વે ઉત્તર પશ્ચિમની જોવા મળતી હોય છે.
જેમ કે વેસ્ટ પેસિફિક સમુદ્રમાં બનતા વાવાઝોડા અવારનવાર ફિલીપાઇન્સ ટાપુઓ ઉપર ટકરાતા હોય છે. એટલે જ ફિલિપાઇન્સ ટાપુના વિસ્તારોમાં દર વર્ષે લગભગ ઘણા બધા વાવાઝોડાનો સામનો કરવો પડે છે. અને આ વિસ્તારોમાં મોટી નુકસાનીનો આંક પણ જોવા મળતો હોય છે. કેમ કે પેસિફિક સમુદ્રમાં બનતા વાવાઝોડા અત્યંત શક્તિશાળી હોય છે. જેને અનુસંધાને જ્યારે જ્યારે મેદાન તરફ ટકરાય છે ત્યારે મોટી નુકસાની નોતરે છે.
તો પશ્ચિમ પેસિફિક મહાસાગરમાં જે વાવાઝોડું અવારનવાર બનતું હોય છે, તે વાવાઝોડા તાઇવાન તેમજ જાપાનને પણ ખૂબ જ અસર કર્તા બને છે. તાઈવાન તેમજ જાપાનમાં જ્યારે જ્યારે પેસિફિક મહાસાગરના વાવાઝોડાનો સામનો કરવો પડે છે, ત્યારે ત્યારે અત્યંત ભારે પવન સાથે ભારે વરસાદની શક્યતા આ દેશોમાં જોવા મળે છે. જે ભૂતકાળમાં આપણે ઘણા દાખલાઓ જોઈ શકીએ છીએ.
એટલાન્ટિક સમુદ્રની હવામાનની રૂપરેખા
હવે મિત્રો એટલાન્ટિક મહાસાગરની વાત કરીએ તો, એટલાન્ટિક મહાસાગરમાં પણ હવામાનની પેર્ટન અલગ જોવા મળે છે. ઉત્તરય એટલાન્ટિક મહાસાગરમાં ઠંડીનું પ્રમાણ ખૂબ જ વધુ પડતું જોવા હોય છે. આ મહાસાગરમાં ક્યારેક ક્યારેક ઉત્તર ધ્રુવ તરફથી આવતી હિમશીલાઓ પણ આ ઉત્તર એટલાન્ટિક મહાસાગરમાં જોવા મળે છે. ઉત્તર ધ્રુવના ઠંડા પ્રદેશોને અનુસંધાને ઉતરીય એટલાન્ટિક મહાસાગર નું જળ સપાટીનું તાપમાન ખૂબ જ ઠંડું જોવા મળે છે.
દક્ષિણ એટલાન્ટિક મહાસાગરની વાત કરીએ તો, મિત્રો દક્ષિણ એટલાન્ટિક મહાસાગરનું જળ સપાટીનું તાપમાન ઉત્તરિય એટલાન્ટિક મહાસાગરના જળ સપાટીના તાપમાન કરતાં ઊંચું જોવા મળે છે. સમગ્ર વિશ્વના હવામાનમાં જે અસરકર્તા પરીબળ ગણાય છે તે અલ નીનો નું માપદંડ આ એટલાન્ટિક મહાસાગ ની જળ સપાટીને અનુસંધાને નક્કી કરવામાં આવે છે.
તો મધ્ય એટલાન્ટિક મહાસાગરમાં જ્યારે જ્યારે ચક્રવાતનું નિર્માણ થાય છે. ત્યારે ત્યારે આ ચક્રવાતો વેસ્ટ ઈન્ડિઝ ટાપુઓ અથવા તો ઉત્તર અમેરિકાના દક્ષિણ પૂર્વના વિસ્તારોમાં આ ચક્રવાતો અવાર નવાર ટકરાતા જોવા મળે છે. અને તે વિસ્તારો ઉપર મોટી નુકસાની કર્તા આ ચક્રવાતો સાબિત થાય છે.
વિષુવૃત્તીય કક્ષામાં જે જે મહાસાગર આવે છે તે, મહાસાગરો ઉપર વર્ષ દરમિયાન મોટેભાગે ક્લાઉડ કવર વધુ પડતું જોવા મળે છે. અને દરિયામાં પણ પુષ્કળ વરસાદ આ વિષુવવૃત્તીય પટ્ટામાં આવતા મહાસાગરોમાં જોવા મળે છે. આ પટાના આવતા મહાસાગરોમાં thunderstorm એક્ટિવિટી વાળો વરસાદ અવારનવાર પડતો હોય છે.
એ જ રીતે ઉત્તર ધ્રુવીય મહાસાગર અને દક્ષિણ ધ્રુવીય મહાસાગરની પણ વાત કરીએ તો, આ બંને મહાસાગરનું તાપમાન બીજા મહાસાગરની સરખામણીએ ખૂબ જ ઠંડું જોવા મળે છે. ઉત્તર ધ્રુવીય મહાસાગર અને દક્ષિણ ધ્રુવીય મહાસાગરમાં મોટી મોટી હિમશીલાઓ પણ આ મહાસાગરમાં જોવા મળે છે.
મિત્રો ઉત્તર ધ્રુવીય મહાસાગર અને દક્ષિણ ધ્રુવીય મહાસાગર આ બંને મહાસાગરમાં દિવસ અને રાત દરમિયાન ભારે પવન ફૂંકાતો હોય છે. અને સાથે સાથે રાત્રિના સમયગાળા દરમિયાન તાપમાન પણ માઇનસની અંદર જતું રહે છે. જે ઉત્તર ધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવના હવામાન ઉપરથી તમે સ્પષ્ટ રીતે સમજી શકશો.
એક અભ્યાસ મુજબ દરેક ખંડના હવામાનમાં જે તે ખંડ લાગુ મહાસાગરમાં જે પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થતું હોય છે, તે પરિસ્થિતિ મુજબ દરેક ખંડનું હવામાન જોવા મળતું હોય છે. જોકે ખંડ વાઇઝ હવામાન અંગેની વાત કરીએ તો, આ પોસ્ટ ખૂબ જ મોટી થઈ જાય. એટલે આ અંગે આપણે સંપૂર્ણ વાત એક નવી પોસ્ટના માધ્યમથી કરીશું.
હિંદ મહાસાગર હવામાન
હિંદ મહાસાગરના હવામાન અંગેની થોડીક માહિતી ટૂંકમાં મેળવીયે તો, મિત્રો ઉત્તરીય હિંદ મહાસાગરમાં જે એક્ટિવિટી બનતી હોય છે, તેને હિસાબે જ ભારતમાં ચોમાસાનું નિર્માણ થતું હોય છે. અને આ ચોમાસું ધીરે ધીરે આગળ વધીને સમગ્ર ભારત દેશને કવર કરતું હોય છે.
મે મહિનાના અંતિમ દિવસોમાં હિંદ મહાસાગરમાં જ્યારે હાઈ પ્રેસરનું નિર્માણ થાય છે, ત્યારે આ પવનો મેડાગાસ્કર તરફથી ફંટાઈને ભારત, પાકિસ્તાન, સહિત શ્રીલંકા દેશ તરફ ફંટાય છે. અને અરબ સાગરમાંથી પૂરી માત્રામાં ભેજ ઉપાડી અને ભારત દેશ ઉપર એક મજબૂત કલાઉડ કવર બનાવે છે.
સાઉથ વેસ્ટના ભેજવાળા પવનો જ્યારે બંગાળની ખાડી પર આવી અને ફરીથી વળાંક લે છે, ત્યારે અવાર નવાર બંગાળની ખાડીમાં સર્ક્યુલેશન સિસ્ટમ અથવા તો મજબૂત લો પ્રેશર સિસ્ટમનું નિર્માણ થતું હોય છે. અને આ સિસ્ટમ ફરીથી ભારતમાં એન્ટર થઈને દેશના મોટાભાગના વિસ્તારોને વરસાદથી પ્રભાવિત આ સિસ્ટમ કરતી હોય છે.
મિત્રો એટલે જ ઉત્તરીય હિંદ મહાસાગર ભારતના ચોમાસા માટે મુખ્ય રૂપ બને છે. કેમકે ઉત્તરીય હિંદ મહાસાગરમાં પવનની બદલાતી પેર્ટનને અનુસંધાને દક્ષિણ એશિયાના ઘણા દેશોમાં ચોમાસાની એન્ટ્રી થાય છે. જેનું મુખ્ય કારણ ઉત્તરીય હિંદ મહાસાગરની વીંડ એક્ટિવિટીને ગણી શકાય.
ટૂંકમાં દરેક મહાસાગરની રૂપરેખા અલગ અલગ જોવા મળતી હોય છે. એટલે કે દરેક મહાસાગરનું હવામાન અલગ અલગ પેટર્ન ધરાવતું હોય છે. અને આ હવામાન અંગેની નવી નવી અપડેટ અમે Weather Tv વેબસાઈટના માધ્યમથી આપતા રહીશું. તો મિત્રો અમારી વેબસાઈટ સાથે જોડાયેલા રહેજો આભાર.
